Początkowo nic nie widziałem. Świeca migotała, lecz po chwili w jej drżącym świetle zacząłem dostrzegać niewyraźne zarysy przedmiotów. Z mroku zaczęły wyłaniać się figury ludzi i postacie przedziwnych zwierząt. W blasku świecy wszędzie widać było złoto. Wszystko tonęło w złotej poświacie. Patrzyłem oniemiały z zachwytu. Z osłupienia wyrwał mnie głos lorda Carnarvona:

- Czy Pan coś widzi?!

-Tak, widzę rzeczy cudownie.

(fragment książki)

Te słynne słowa wypowiedział 26 listopada 1922 r. Howard Carter ? odkrywca grobu Tutanchamona. Historia starożytnego Egiptu fascynowała ludzi od pokoleń, ale to poszukiwania grobowca młodego faraona były jednym z największych przedsięwzięć w dziejach egiptologii. Do dziś to wydarzenie wzbudza ciekawość, a także niepokój. Nietrudno przecież zapomnieć o klątwie, która ponoć doprowadziła do śmierci kilku uczestników odkrycia grobowca.

Książka Odkrycie grobowca Tutanchamona wpadła w moje ręce w momencie, gdy planowałam wizytę na wystawie Tutanchamon. Grobowiec i skarby, która aktualnie znajduje się w Muzeum Nowa Praga w Warszawie. Ekspozycja ma na celu pokazanie jak wyglądał grobowiec faraona Tutanchamona w momencie jego odkrycia. Książka doskonale wprowadziła mnie w historie tego wydarzenia. Główną część tekstu stanowią wspomnienia samego Howarda Cartera. Kto lepiej niż sam odkrywca opowie o tym co się wówczas wydarzyło i jak należy postrzegać fenomen tej historii? Współautorem jest archeolog Arthur C. Mase, który pełnił funkcję konserwatora podczas stopniowego wynoszenia artefaktów z grobowca.

Publikacja podzielona jest na kilka części. Pierwszą stanowi dość obszerny wstęp do wydania polskiego. Jest w nim zamieszczona biografia Howarda Cartera. Czytelnik dowiaduje się w jakich okolicznościach chłopcu z biednej, angielskiej rodziny, udało się postawić stopę na egipskiej ziemi. Główną część stanowią jednak zapiski Cartera. Archeolog stopniowo wprowadza czytającego w moment odkrycia grobowca. W kolejnych rozdziałach opisuje kolejno zarys historyczny epoki, w której żył Tutanchamon i przedstawia jego losy. Wiele treści poświęca też na temat pochówku faraonów, przenoszenia ich mumii w celach bezpieczeństwa, grabieży grobowców przez ówczesnych złodziei, aż dochodzi do tematu odkryć archeologicznych. Wszystkie te informacje przygotowują czytelnika do zrozumienia jak istotnym i wielkim ewenementem było odkrycie tak dobrze zachowanego grobu oraz jakie były tego konsekwencje. Carter z wielką skrupulatnością opowiada jakie odczucia towarzyszyły całej ekipie w momencie ujawnienia schodów do grobu oraz na każdym późniejszym etapie. Wiele miejsca dedykuje chwilom, które były niebezpieczne, wymagały dużego skupienia i opracowania planu oraz sytuacjom, które archeologów zaskoczyły. Jedną z takich rzeczy było stopniowe wynoszenie przedmiotów z grobowca, kiedy wokół niego czekało wielu reporterów, turystów oraz ciekawskich gapiów, którzy mogli je uszkodzić. Carter nie spodziewał się, że ludzie będą urządzać choćby całodniowe pikniki wokół wykopalisk, aby być na bieżąco z każdym etapem pracy archeologów. W książce pojawia się także rozdział poświęcony konserwowaniu zabytków, które w momencie dotknięcia często się rozpadały. W grobowcu znaleziono choćby wyschnięte bukiety żałobne czy ubrania. Howard Carter dołączył do książki także katalog wybranych przedmiotów znalezionych w grobowców. Całość zamyka rozdział dotyczący słynnej klątwy, przez którą miał umrzeć choćby lord Carnarvon, fundator wykopalisk Cartera czy Arthur C. Mase, współtwórca książki.

Publikacja opatrzona jest wieloma ilustracjami oraz fotografiami. Możemy zobaczyć na nich nie tylko egipskie widoki czy artefakty znalezione w grobowcu, ale także intrygujące momenty z życia archeologów. Do najciekawszych zdjęć można zaliczyć taką, która przedstawia członków ekipy Cartera, która spożywa obiad przy nakrytym elegancko stole w środku grobowca.

Książkę, pomimo że możemy zaliczyć do literatury popularnonaukowej, czyta się podobnie do powieści przygodowych.  Czytelnik odczuwa ekscytację badaczy oraz ma poczucie przeżywania z nimi tej wielkiej przygody, która rozpoczęła się w listopadzie 1922 r. i stała się jednym z największych odkryć archeologicznych XX wieku. Warto jednak zwrócić uwagę, że dzięki współczesnej nauce wiedza na temat starożytnego Egiptu jest teraz dużo większa niż ta, którą miał Carter. Książka zawiera bezcenne wspomnienia odkrywcy, nie można jej jednak traktować jako podstawowe źródło wiedzy o starożytnym Egipcie. Świadczą o tym choćby przypisy dr Mirosława Barwika z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, który już w latach 90. korygował niektóre informacje przekazywane przez Cartera. Odkrycie grobowca Tutanchamona jest jednak niezaprzeczalnie jedną z najciekawszych i najbardziej wciągających pozycji, które czytałam na ten temat.

Katarzyna Pośrednik

Styczeń 2023

Howard Carter, Arthur C. Mace, Odkrycie grobowca Tutanchamona, Wydawnictwo Amber 1997.