Ojczyzna w sercu, w ręku karabin
Patria
Toni Fejzula
Wydawnictwo Sonia Draga – NonStop Comics, 2020
Na podstawie powieści Fernando Aramburu
Dwie rodziny, dziewięcioro bohaterów i kilkadziesiąt lat wzajemnych oskarżeń, strachu i rozgoryczenia. Dawna przyjaźń przerwana fanatycznym aktem, który dla jednych jest bohaterstwem, a dla innych uchodzi za terroryzm. Lata działalności separatystycznej organizacji ETA (bask. Euskadi Ta Askatasuna, tj. Baskonia i Wolność) podzieliły ludzi zamieszkujących jeden Kraj Basków na wrogie sobie obozy, rozrywając od wewnątrz poczucie wspólnej tożsamości i przynależności kulturowej. Naznaczone politycznym konfliktem losy bohaterów stały się podstawą powieści Fernando Aramburu, który, unikając jednoznacznego wartościowania, opowiedział historię społeczności, w której duma i odwaga przeplatają się z brutalną bezwzględnością i wzajemnym niezrozumieniem. Podobnie wielowarstwową historię, wykorzystując charakterystyczne dla sztuki komiksowej środki, przedstawił Toni Fejzula.
Decyzja członków ETA o zawieszeniu akcji zbrojnej stała się impulsem do powrotu owdowiałej Bittori do miejsca, w którym spokojne życie rodzinne przerwane zostało zabójstwem męża. Jej pojawienie się w miasteczku zakłóciło z trudem utrzymywany spokój, wymusiło konfrontację doświadczeń i stało się zachętą do snucia historii o minionej serdeczności zastąpionej, zrodzonymi z ekstremizmu, nieufnością i strachem. Nic nie jest tutaj czarno-białe, wyraźnie dobre ani jednoznacznie złe. Każda ze stron opłakuje swoje ofiary i każda zaznała cierpienia. Miren, matka bojownika ETA, wspierająca radykalne opinie syna, została sama, pozbawiona życzliwości ze strony najbliższej przyjaciółki oraz niezrozumiana przez męża. Zmagająca się z własną niepełnosprawnością i zależna od innych Arantxa pełni rolę łączniczki pomiędzy odsiadującym wyrok bratem a poszukującą pojednania Bittori, okazując tym samym siłę i determinację nieznaną pozostałym członkom jej społeczności. Pozbawiona ojca Nerea coraz bardziej oddala się od pogrążonej w smutku rodziny, poszukując swojego miejsca i miłości. Stronniczość, będąca częstym zarzutem stawianym opowieściom o konflikcie baskijskim, w tym przypadku została zneutralizowana poprzez oddanie głosu samym bohaterom. Ich monologi i rozmowy stały się podstawą snutej opowieści, w której nie ma już miejsca na dodatkowe objaśnienia narratora. Wielogłosowa i pozbawiona linearnego porządku struktura sprawiła, że najważniejsze stają się emocje uczestników opisywanych zdarzeń, a nie krytyczna ich analiza.
Odejście od chronologicznego porządku wydarzeń oraz wprowadzenie różnych punktów widzenia wymusiły na twórcy komiksu zastosowanie pewnych zabiegów wskazujących czytelnikowi na czas i miejsce akcji. Poszczególne osoby zyskały zatem określone cechy charakterystyczne, które pozwalają na ich zidentyfikowanie na różnych etapach opowieści, a wewnętrznym monologom poszczególnych bohaterów przypisano odrębne kolory dymków. Odnalezienie jednak tych podpowiedzi wymaga skupienia i uważności, które pozwolą przebrnąć przez, początkowo wydawać by się mogło, zbyt chaotyczne plansze. Emocjonalny charakter retrospekcji i kontrastujących punktów widzenia podkreślony został nastrojowymi i miejscami malowniczymi ilustracjami, którym jednak nie można zarzucić całkowitego odejścia od realizmu. Zimne błękity, zielenie i mgliste szarości w momentach największych napięć zastępowane są cieplejszymi odcieniami pomarańczu, czerwieni czy brązu, tak aby podkreślić emocjonalne nacechowanie i intensywność odmalowywanej sceny. Zapełnione scenograficznymi detalami kadry konfrontowane są z lirycznymi pejzażami i surowymi portretami. Podobnie jak w przypadku prowadzonej narracji, wierne dokumentowanie faktów ustępuje miejsca odtworzeniu emocjonalnego świata bohaterów wraz z ich dramatami, rozterkami i motywacjami.
Wstrząsająca opowieść w połączeniu z ekspresyjnym przekazem spowodowały, że „Patria” nie należy do komiksów łatwych w odbiorze. Retrospekcje, gwałtowne przeskoki czasowe oraz zestawianie odmiennych stanowisk utrudnić mogą zrozumienie całości opowiadanej historii. Ryzyko niezrozumienia jest szczególnie wysokie w przypadku czytelników niezapoznanych z treścią literackiego pierwowzoru. Dla pozostałych odbiorców lektura powieści graficznej Toniego Fejzuli może być natomiast dopełnieniem losów opowiedzianych w książce. Zróżnicowane kadry, mozaikowa narracja oraz barwy korespondujące z emocjonalnym nacechowaniem scen złożyły się na niebanalny portret ludzi i śmiały obraz trudnych czasów, w których żyli.Barbara Kleczka – bibliotekarka, miłośniczka psów i literatury iberoamerykańskiej. Absolwentka Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Wrocławskiego. Najlepiej czuje się wśród półek pełnych książek i merdających podopiecznych fundacji, której jest wolontariuszką.
Decyzja członków ETA o zawieszeniu akcji zbrojnej stała się impulsem do powrotu owdowiałej Bittori do miejsca, w którym spokojne życie rodzinne przerwane zostało zabójstwem męża. Jej pojawienie się w miasteczku zakłóciło z trudem utrzymywany spokój, wymusiło konfrontację doświadczeń i stało się zachętą do snucia historii o minionej serdeczności zastąpionej, zrodzonymi z ekstremizmu, nieufnością i strachem. Nic nie jest tutaj czarno-białe, wyraźnie dobre ani jednoznacznie złe. Każda ze stron opłakuje swoje ofiary i każda zaznała cierpienia. Miren, matka bojownika ETA, wspierająca radykalne opinie syna, została sama, pozbawiona życzliwości ze strony najbliższej przyjaciółki oraz niezrozumiana przez męża. Zmagająca się z własną niepełnosprawnością i zależna od innych Arantxa pełni rolę łączniczki pomiędzy odsiadującym wyrok bratem a poszukującą pojednania Bittori, okazując tym samym siłę i determinację nieznaną pozostałym członkom jej społeczności. Pozbawiona ojca Nerea coraz bardziej oddala się od pogrążonej w smutku rodziny, poszukując swojego miejsca i miłości. Stronniczość, będąca częstym zarzutem stawianym opowieściom o konflikcie baskijskim, w tym przypadku została zneutralizowana poprzez oddanie głosu samym bohaterom. Ich monologi i rozmowy stały się podstawą snutej opowieści, w której nie ma już miejsca na dodatkowe objaśnienia narratora. Wielogłosowa i pozbawiona linearnego porządku struktura sprawiła, że najważniejsze stają się emocje uczestników opisywanych zdarzeń, a nie krytyczna ich analiza.
Odejście od chronologicznego porządku wydarzeń oraz wprowadzenie różnych punktów widzenia wymusiły na twórcy komiksu zastosowanie pewnych zabiegów wskazujących czytelnikowi na czas i miejsce akcji. Poszczególne osoby zyskały zatem określone cechy charakterystyczne, które pozwalają na ich zidentyfikowanie na różnych etapach opowieści, a wewnętrznym monologom poszczególnych bohaterów przypisano odrębne kolory dymków. Odnalezienie jednak tych podpowiedzi wymaga skupienia i uważności, które pozwolą przebrnąć przez, początkowo wydawać by się mogło, zbyt chaotyczne plansze. Emocjonalny charakter retrospekcji i kontrastujących punktów widzenia podkreślony został nastrojowymi i miejscami malowniczymi ilustracjami, którym jednak nie można zarzucić całkowitego odejścia od realizmu. Zimne błękity, zielenie i mgliste szarości w momentach największych napięć zastępowane są cieplejszymi odcieniami pomarańczu, czerwieni czy brązu, tak aby podkreślić emocjonalne nacechowanie i intensywność odmalowywanej sceny. Zapełnione scenograficznymi detalami kadry konfrontowane są z lirycznymi pejzażami i surowymi portretami. Podobnie jak w przypadku prowadzonej narracji, wierne dokumentowanie faktów ustępuje miejsca odtworzeniu emocjonalnego świata bohaterów wraz z ich dramatami, rozterkami i motywacjami.
Wstrząsająca opowieść w połączeniu z ekspresyjnym przekazem spowodowały, że „Patria” nie należy do komiksów łatwych w odbiorze. Retrospekcje, gwałtowne przeskoki czasowe oraz zestawianie odmiennych stanowisk utrudnić mogą zrozumienie całości opowiadanej historii. Ryzyko niezrozumienia jest szczególnie wysokie w przypadku czytelników niezapoznanych z treścią literackiego pierwowzoru. Dla pozostałych odbiorców lektura powieści graficznej Toniego Fejzuli może być natomiast dopełnieniem losów opowiedzianych w książce. Zróżnicowane kadry, mozaikowa narracja oraz barwy korespondujące z emocjonalnym nacechowaniem scen złożyły się na niebanalny portret ludzi i śmiały obraz trudnych czasów, w których żyli.Barbara Kleczka – bibliotekarka, miłośniczka psów i literatury iberoamerykańskiej. Absolwentka Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Wrocławskiego. Najlepiej czuje się wśród półek pełnych książek i merdających podopiecznych fundacji, której jest wolontariuszką.